بی‌توجهی به آثار تاریخی جزیره قشم/لزوم ورود میراث فرهنگی استان هرمزگان

در شرایطی که برخی کشورهای همسایه در جهت هویت بخشی به خود سعی دارند با سندسازی میراث‌های تمدنی نداشته‌شان را زنده کنند، متاسفانه بی‌توجهی به حفظ، نگهداری و معرفی آثار ثبت شده ملی و تاریخی در قشم تبدیل به روالی عادی شده‌ است.

شهر باستانی کولغان در ۳.۵ کیلومتری شمال شهر قشم بر روی صخره و مشرف به دریا بنا شده که قدمت آن به پیش از اسلام بازمی‌گردد و تحت عنوان «محوطه باستانی کول‌گان یا کولغان» مورخ بیست و هفتم دیماه ۱۳۷۷ به شماره ۲۱۹۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

سی‌ام آبانماه ۱۳۹۰ بود که نخستین زمزمه‌ها، مبنی بر اجرای طرحی برای ساماندهی آن با شروع آواربرداری، پاک‌سازی و محصور کردن محوطه با اعتبار ۶۰۰ میلیون ریال برای تبدیل شدن آن به یکی از مهمترین مکان‌های گردشگری جزیره قشم از رسانه‌ها به گوش رسید.

بیست و هشتم آذرماه ۱۳۹۶ فصل نخست کاوش محوطه کولغان که به منظور خواناسازی فضاهای معماری ضلع شمال شرقی، لایه‌روبی آب انبارها و تعیین حریم در حال انجام بوده به پایان رسید.

شواهد باستان‌شناسی از وجود شهری با بقایای کوچه‌ها‌، خیابان‌ها، استحکامات دفاعی و…. در محوطه‌ تاریخی با حدود ۵۰ هزار مترمربع وسعت حکایت دارد. شواهدی که بیانگر تداوم فعالیت‌های طولانی و تبادلات تجاری و اقتصادی ساکنان این شهر با دیگر مناطق خلیج فارس و اقیانوس هند هستند.

بر اساس گفته کارشناسان، پایه‌ریزی شهر تاریخی کولغان در دوره ساسانیان انجام شده؛ سکونت و فعالیت‌های تجاری در این محوطه نیز به دوره میانه و‌ متاخر اسلامی مربوط می‌شود.

سبک معماری و سفال‌های یافت شده در این شهر به دوران ساسانی و اسلامی بازمی‌گردد که خود سندی بر حضور ایرانیان در شمال خلیج فارس و کنترل آبراهه هرمز در دوره‌های گذشته تاریخی تلقی می‌شود.

وجودسه آب انبار در این محوطه نشان می‌دهد که ساکنان کولغان برای تامین آب شرب از باران استفاده می‌کردند و چنین ساختارهای آبی در دوره‌های مختلف تاریخی بخصوص دوره ساسانی در حوزه امپراتوری ساخته شده است.

این محوطه تاریخی به علت موقعیت جغرافیایی خاص و وجود برج دیده‌بانی بیشتر دارای کاربری دفاعی بوده و در دوره‌های متعدد پیش و بعد از اسلام، به ویژه دوره سلجوقیان در قرن پنجم از اهمیت راهبردی برخوردار بوده است.

گورستان این شهر باستانی نیز بر بلندای تپه‌ای در نزدیکی کولغان در سال ۱۳۹۵ توسط یکی از اهالی شهر قشم به نام احمد ذاکری‌قشمی کشف شد. سازه‌ای در غربی‌ترین بخش این تپه وجود دارد که گویا، محلی بوده تا اجساد در آن تجزیه شده و استخوان‌ها از آن‌جا به حفره‌های طبیعی تپه منتقل شود؛ که نشان دهنده مراسم خاکسپاری آئین زرتشت به عنوان دین مردم باستان ایران زمین است.

علیرغم در جریان قرار گرفتن مسوولان مربوطه در خصوص کشف این قبرستان، تا کنون هیچگونه اقدامی جهت حراست، ثبت، اکتشاف و معرفی آن انجام نشده است. بخشی از این تپه‌ از فعالیت‌های راه‌سازی متاثر شده و دسترسی به بقایای تاریخی آن هم به سهولت مقدور نیست. بافت خود این شهر باستانی نیز از فعالیت ادوات راهسازی مصون نمانده و جاده‌ای از وسط آن عبور کرده است.

مدیرکل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم در اظهار نظری ساماندهی شهر تاریخی کولغان را فرصتی ارزشمند برای حوزه گردشگری این منطقه مهم توریستی کشور برشمرد. اظهار نظری که بر علم مسوولان این منطقه مبنی بر اهمیت، جایگاه و پتانسیل‌های این میراث و هویت ملی در ابعاد مختلف حکایت دارد.

ماجرا از آن‌جا تاسف‌بار و بُهت بر انگیز می‌شود که با تمام این تفاسیر، شهر باستانی کولغان نه تنها به جایگاه واقعی خود دست نیافته بلکه زیر یوغ بی‌تدبیری با خطر فروپاشی دست به گریبان است.

تخلیه نخاله‌های ساختمانی مدرن درون این شهر باستانی ماجرا را فاجعه بار تر کرده و این تصور را در ذهن پدیدار می‌کند که مسوولان محلی عزم، رغبت و یا توان حراست از این هویت ملی را ندارند.

دسترسی مردم و گردشگران به شهری که از پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک سایت-موزه برخوردار است نیز تقریبا مسدود شده و شرایط دسترسی به گونه‌ای رقم خورده که حتی مردم بومی نیز دیگر رغبتی برای بازدید از آن ندارد.

این اثر تاریخی که پاره‌ای از هویت ملی ایرانیان را با خود دارد پر شتاب در مسیر فراموشی و فروپاشی به پیش می‌رود و جای دارد اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان و در راس آن وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران در راستای وظایف ذاتی خود به موضوع ورود کنند.

خبرگزاری فارس