گزارشی تاریخی از سال ۱۳۲۰ جزایر قشم

تاریخ معلمی برای همه انسان‌هاست تا از آن درس بگیرند و مسیر رشد و تعالی خود را پیدا کنند. مردمان قشم درگذشته‌ای نه‌چندان دور با سختی‌های زیادی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند و امروز با نگاهی به گذشته چشم‌اندازهای فردا را رقم می زنند.

اسناد تاریخی همیشه گوشه‌هایی از واقعیت‌های گذشته را به ما نشان می‌دهند . نوشته زیر نامه مسنن زاده  بخشدار قشم است که وضعیت جزایر قشم را در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی به فرماندار بندرعباس گزارش داده است . لازم به توضیح است که  در آن سال‌ها جزایر قشم ، هرمز ، لارک و هنگام همه به‌عنوان یکی از بخش‌های شهرستان بندرعباس بوده‌اند.

اداره فرمانداری شهرستان بندرعباس

احتراماً برگشت به امریه شماره ۶۱۹ – ۲۰/۲/۱۰ به شرح ذیل به عرض عالی می‌رساند :

۱- چون بیشتر اهالی جزیره ( جاشو و ناخدا و بازرگان و غیره ) با اهالی عمانات که یک عده عرب بدوی بیش نیستند و در کشور آنها قانون و قوانینی وجود ندارد مجاور بوده و می‌باشند بااخلاق و عادات آنها آشنا هستند برای  اینکه نوجوانان آنها تربیت‌شده و از روی پرورش و آموزش پی به خصایص قانون ببرند  لذا باید چندین باب دبستان پسرانه و دخترانه در  دهستان‌های جزایر گشایش‌یافته به‌ویژه در دهستان‌های  لافت   و رمکان   و سوزا   و طول  و صلخ  که لازم  و حتمی است و در مرکز بخش قشم  هم باید دبستان شش کلاسه پسرانه و دخترانه‌ای گشایش یابد  که از این راه   تربیت شوند .

۲- چون از جو و خرما و غیره  که جهت خوراک اهالی از جزیره قشم به جزیره  هنگام  و لارک و هرمز می‌برند عوارض گمرکی تعلق می‌گیرد تقاضا می‌شود امر و دستور فرمایند هیچ‌گونه عوارضی جهت حمل برای خوراک اهالی نگیرند زیرا  مردمان فقیر و بیچاره جزایر قشم نمی‌توانند با خواربار گران  امرارمعیشت نمایند. ضمناً در موقع تابستان که اهالی جزایر بیشتر جهت جمع‌آوری محصول خرما به میناب می‌روند هر خانواده مقداری ماهی ( شور و ماهی مومغ ) جهت خوراک خود به میناب حمل می‌نمایند و همان‌طور از میناب قدری خرما جهت خوراک سالیانه خود به قشم حمل می‌نمایند عوارض گمرکی به آنها تعلق می‌گیرد مستدعی است عطف توجه فرموده که به خوراک آنها عوارضی تعلق نگیرد .

۳- نظر به اینکه اهالی بیشتر از دهستان‌های جزایر قشم به‌ویژه دیرستان در باتنه (عمان) نخیلات دارند و در آنجا هم از آنها نمی‌خرند و خود آنها مالکین  باید در قشم گران‌تر خرما تهیه نمایند جهت خوراک خود  تقاضا دارد اجازه فرمایند بدون عوارض گمرکی و غیره از عمانات وارد نمایند ( تمر ملک خود را ) و به‌طوری‌که تحقیقات به‌عمل‌آمده بیشتر اهالی دیرستان بدین‌جهت از موطن خون مهاجرت نموده‌اند و می‌توان تصور نمود که در تصویب  ، آن‌ها به میهن عزیز خود برمی‌گردند.

۴- در موقعی که  شخصی از شخص دیگر شکایت می‌نماید آن قدرآنها را جهت بازجویی  به قشم و عباسی اعزام می‌دارند ( شاکی ومشتکی و شهود وغیره ) که از کار خود بازمی‌مانند زیرا تصدیق خواهند فرمود که اهالی فقیر و بیچاره جزایر قشم اگر یک روز ماهی نگیرند معاش خانواده آن‌ها لنگ  و خوراک روزانه ندارند و ضمناً هزینه رفت‌وآمد هم نداشته لذا تقاضا دارد چنین موقعی بازرسی در محل انجام گیرد ( مربوط به اداره امنیه است) و با یک‌مرتبه کار آن‌ها را یکسره نمایند.

۵- چون اهالی جزیره قشم بیچاره و فقیر می‌باشند لذا تقاضا دارد در قوانین گمرکی قدری تخفیف حاصل شود و به‌طور اطلاع حاصله در موقعی که جاشوان و ملوانان و غیره از مسافرت می‌آیند اجناسی که همراه دارند روی‌هم نموده گمرک از آن‌ها می‌گیرند ( قهوه ، زردچوبه و چوب  و غیره ) این رویه باعث دل شکستى اهالی شده و درصورتی‌که می‌توان به آنها ارفاق قانونی نمود، و هرکدام مقدار کمی اجناس همراه داشته باشند تقاضا دارد در  رفع این‌گونه اجحافات به عمل آید.

۶- چون اهالی قشم بیشتر کارشان ملاحی است جا شو و ناخدا و غیره تقاضا دارند  زودتر کار آنها راجع به نظام‌وظیفه  خاتمه دهند زیرا تا حال بیشتر آنها را جهت خدمت احضار ننموده و گمرک و شهربانی هم اجازه مسافرت نمی‌دهند حتی با کفالت و کاری هم در جزایر قشم نیست که آنها بنمایند لذا از گرسنگی و بیکاری مهاجرت می‌نمایند .

۷- چون کار یک عده از اهالی نساجی بوده (لنگ . چادرشب . شراع جهاز و غیره ) قریب یک‌صد بلکه بیشتر دستگاه نساجی دایر بوده و از روزی که ورود نخ از خارجه ممنوع شده است چرخ‌های نساجی ازکارافتاده و امروز

تعداد قلیلی وجود دارد و سرمایه هم ندارند که از داخله وارد نمایند و ضمناً صرف هم‌جهت آنها نداشته  زیرا خارک  و غیره به خارج حمل و در عوض نخ می آورند لذا تقاضا دارد برای بکار انداختن چرخ‌های نساجی ورود نخ را به‌طور معاملات مرزی آزاد فرمایند که از این راه عده‌ای  از بیکاران مشغول کار شوند.

۸- جزیره هرمز فاقد آب می‌باشد و برکه‌های پیشین ( آب‌انبار) خراب‌شده است و اهالی فقیر و بیچاره نمی‌توانند آنها را مرمت و آب‌انبارهای دیگر بسازند لذا  تقاضا می‌شود که از بودجه دولتی آنها را تعمیر نموده وبر تعداد آنها بیفزایند.

۹- در جزیره قشم معدن نمک در ده نمکدان موجود و بسیار خوب و باصرفه می‌باشد چنانچه دولت اجازه بهره‌برداری  آن را صادر فرمایند عده‌ای از اهالی بیکار و فقیر جزایر مشغول کار می‌شوند و به‌طوری‌که اهالی اظهار داشته‌اند در چندی پیش مشغول بهره‌برداری شده ( شرکت نمکدان ) و بعداً منحل و دستمزد عده و بیشمار از بین رفته است.استدعای عطف توجه نسبت به این قضیه دارد .

۱۰- در جزیره قشم سدهای زیادی موجود است که در پیشین از آب آن‌ها استفاده و جهت زراعت می‌شده و فعلاً خراب به‌ویژه سد زینبی و پی پشت که از آب باران جمع شده و دهات اطراف را مشروب می‌نموده تقاضا دارد عطف توجه فرموده که آن‌ها را درست و مرمت نمایند ( از بودجه دولتی ) همچنین یک‌رشته قنات وجود دارد که اگر تعمیر شود نتایج خوبی حاصل می‌شود .

۱۱ – چون امنیه اغلب کدخدایان را بدون علت یا تقصیر خیلی کمی زندانی و یا  نمی‌گذارند از مرکز بخش خارج شوند لذا آنها دل سرد شده و نمی‌توانند در عمران و آبادی  و اوامر دولت آن‌طور که بایدوشاید انجام‌وظیفه نمایند و تصدیق خواهند فرمود درصورتی‌که با کدخدایان این رفتار شود با دیگران چه خواهد شد بخشداری و کدخدایان تقاضای دارند درصورتی‌که کدخدایان و یا دهداران تقصیری نموده باشند رسیدگی آن با  فرماندار یا بخشداری شود و ضمناً امنیه آنها را زندانی ننمایند.

۱۲- اداره امنیه برای کوچک‌ترین کار اشخاص را توقیف نموده و یا آنها را چندین بار به مرکز دسته می‌برند و می‌آورند تقاضا دارد دستور فرمایند که ا ین گونه رفتار کاملاً جلوگیری شود زیرا مردمان جزیره کارشان ماهی گیری است و اگر یک روز ماهی نگیرند خوراک ندارند  لذا کارآنها را فوراً انجام د هند.

۱۳ – چون اغلب خانه‌های قشم در اثر بی‌صاحبی خراب‌شده شهر کثیف و عبور و مرور مردمان در کوچه و خیابان خالی از خطر نیست لذا تقاضا دارد با بودجه دولتی خیابان‌کشی شده و دیوارهایی که خطر دارد خراب نمایند چون شهر قشم فاقد شهرداری است دارای غسال‌خانه نیست و اشخاص فوت‌شدگان خود را در منزل می‌شویند لذا تقاضا دارد غسال‌خانه ساخته شود که اهالی در مضیقه نبوده و رعایت بهداشت شود .

۱۴- پزشک و داروی کافی جهت جزیره قشم لازم زیرا مردمان فقیر و خالی از اطلاعات و رعایت نکردن بهداشت جوان جوان فوت نموده و این قضایا باعث کمی نفوس  جزایر می‌شود تقاضای عطف توجه دارد.

۱۵- چون مردمان جزایر در اثر فقر و فلاکت و نداری و بی‌کاری دل‌شکسته می‌باشند لذا باید مأموری که به آنجا اعزام می‌گردند حلیم و کم‌آزار باشند  تا می‌توانند با آنها ارفاق  قانونی نمایند زیرا به‌محض بداخلاقی یک نفر از روسای ادارات فوراً  آنها  فراری  می‌شوند به‌ویژه مأمورین گمرک و امنیه که سروکار آنها با توده بیشتر است .

۱۶ – چون در پیش کار بیشتر اهالی قشم بازرگانی بوده و انحصار تجارت و بازرگانی کار آنها را از بین برده است لذا تقاضا دارد که در قسمت بازرگانی حتی‌المقدور آزادی به آنها داده شود چنانچه این قسمت عملی گردد می‌توان تصور نمود که بیشتر اشخاصی که مهاجرت نموده‌اند به میهن عزیز خود برمی‌گردند و از طرفی تقاضا دارند که اجناسی که از خارج جهت فروش به قشم وارد می‌نمایند درصورتی‌که در قشم خریدار نداشته باشد اجازه فرمایند که به میناب وجاهائی که معاملات مرزی معمول و اجازه دارند برده بفروش برسانند .

۱۷- چون بیشتر اهالی از روی فقر  و گرسنگی و بیکاری مهاجرت می‌نمایند لذا در صورت امکان تقاضا دارد که درخواست گردد برای کلیه ادارات اعتبار ساختمانی پادار نمود ، که در اثر ساختمان قدری رفع بیکاری و گرسنگی اهالی بشود .

۱۸- چون پس از آزاد شدن کشت تنباکو مقرراتی تعیین نموده بودند که از عهده اهالى خارج بود لذا از کشت تنباکو خودداری و در سیصد و شانزده مقداری کشت نموده و به دارایی تحویل داده تا حال قیمت آن را نپرداخته‌اند لذا تقاضا دارد که چون تنباکو یکی از مهم‌ترین زراعت قشم می‌باشد در کاشتن آنها را قدری آزاد گذارند که در محل به مصرف خود برسانند زیرا در جزایر مصرفی زیاد داشته و ممکن است کم‌کم کشت آن زیاد شده  و به خارج هم بفرستند و از این راه ارز  به دست آرند و ضمناً جلوگیری از قاچاق هم بشود .

۱۹- چون اشخاصی که از جزیره به جزیره دیگر می‌خواهند عبور و مرور نمایند باید جواز اخذ نمایند تقاضا دارد که در صورت امکان اجازه فرمایند برای رفت‌وآمد از جزیره به جزیره دیگر جواز نخواهند به‌ویژه اهالی هنگام که از سه فرسنگی باید به شهربانی آمده و جواز اخذ نمایند و در آنجا هم ضامن نداشته لذا تعویق در کار آن‌ها می‌افتد و چون برای اخذ تهیه خواروبار باید  هرروزه  به جزایر دیگر مخصوصاً قشم رفت‌وآمد نمایند باعث زحمت اهالی شده تقاضای عطف توجه دارد.ع

بخشدار جزایر قشم – مسنن زاده   امضاء